Over groei en verdieping
Fay van Ierlant
Nergens staat geestelijke groei door studie zo helder beschreven als in de Bowen brochure, officieel getiteld: Mme Blavatsky over de studie van theosofie. De brochure bevat de door Robert Bowen gemaakte aantekeningen tijdens de besprekingen met Blavatsky tegen het einde van haar leven in Londen in 1891. Ook in het in het Nederlands vertaalde boekje met de aantekeningen van Ianthe Hoskins - Grondslagen van Esoterische Filosofie - staan de aantekeningen van Bowen.
In die aantekeningen wordt gewezen op het proces van Jnana Yoga, het vergaren van kennis die naar wijsheid leidt. Daarbij komen begrippen naar boven waaraan het denken nog geen vorm kan geven. Dat duurt even. 'Dan vormt zich het mentale beeld waar nooit aan vastgeklampt moet worden om het groeiproces niet te blokkeren. Kun je steeds loslaten, dan kunnen de beelden zich bewegen naar een dieper, meer ontsluierd niveau. Dezelfde tekst wordt telkens als nieuw ervaren en verder onderzocht. Dan daagt het besef, dat geen enkel beeld de waarheid kan weergeven.
Zo groeit de leerling naar de wereld van geen vorm, zeggen de aantekeningen van Bowen, een wereld waarvan alle vormen beperkte weerspiegelingen zijn. De leerling kijkt dan als het ware van de andere kant, van achter de vormen. Hij ziet de energieën spelen en tot vorm komen. Hij schouwt. Zijn denken vult niet meer in. Dit kan leiden naar het gaan waarnemen van de heelheid achter de verscheidenheid. Als daar dan daadwerkelijk op in wordt gegaan door een totaal andere manier van leven, komt men tot Raja Yoga waarbij men steeds bewust functioneert vanuit de fundamentele eenheid op de achtergrond.
"Drie uiterste fasen "
Om tot dit stadium van functioneren van bewustzijn te komen worden er in de mystiek in het algemeen drie uiterste fasen onderscheiden, die te herkennen zijn in verschillende westerse en oosterse disciplines. Ik noem de drie fasen van meditiatie: Dharana-Dhyana-Samadhi, concentratie-contemplatie-eenwording in Patanjali's Yoga-sutras en in De Stem van de Stilte. Of de drie fasen van contemplatie: reiniging-verlichting-eenwording in de christelijke mystiek.
Meditatie en contemplatie geven hierbij de stadia aan, waarbij het functioneren van- uit het persoonlijke vlak zich aan het oplossen is of zich opgelost heeft. Er heeft dan al een soort ontwaken plaats gehad. Men realiseert zich, dat als het bewustzijn zich wil verwijden, het zich zal moeten bevrijden van de sluiers van de materie op alle niveaus van bestaan.
De spirituele tradities geven daarvoor bepaalde regels aan, gebaseerd op de wetten van de natuur. Daarom moeten eerst en vooral die wetten herkend worden in het eigen leven zodat spirituele regels en disciplines nooit opgelegd, maar ontdekt worden door diep onderzoek en uitproberen. Bij voorbeeld: komen tot eenvoudige leefregel als vegetarisme, geen alcohol en niet roken zijn bewustwordingsprocessen die door groeiend inzicht in de wetten van de natuur in gang worden gezet.
Soms lijkt dat allemaal heel ver weg van het dagelijks leven. Met opluchting constateren we dan dat we daar nog lang niet aan toe zijn. Maar is dat zo? Of zou er een zich herhalend proces van natuurwetten te herkennen zijn dat telkens opduikt in verschillende fasen van geestelijke groei?
"Zuivering en ontsluiering"
Het gegeven in de spirituele literatuur is eigenlijk altijd: Ken Uzelf en gij zult het universum en God kennen. De zelfkennis ontmaskert de trukendoos van het persoonlijke denken. Als het wilsaspect sterk genoeg is en de motivering serieus, ontstaat een proces van zuivering, van ontsluiering. Die innerlijke zuivering gaat gepaard met het ontdekken van het functioneren van de uiterlijke wereld. Er heeft een soort weerspiegelings-effect plaats, waarbij men zich zelf herkent in de ander.
Door kijken, schouwen, zonder dat het denken invult ontstaat een proces van onthulling, van ontsluiering, van het afpeller naar de kern toe. De kern is dan de energie de eigen motivatie, die herkend wordt er die nu ook buiten je blijkt te liggen. Het is allemaal geen chaos meer wat er gebeurt. Patronen en vooral relaties en verbindingen worden waargenomen en de orde van de wetten wordt herkend. Hier gaat het causale, oorzakelijke denken werken door het gaan zien van oorzaak en gevolg wat levenswijsheid meebrengt. Dit heeft grote gevolgen voor de verantwoordelijkheid van iedereen.
En daar liggen dan ook de grootste obstakels hij het groeien en verdiepen. Krishnamurti en J.J. van der Leeuw o.a. wezen herhaaldelijk op het vervangen van het alleen verkondigen van de boodschap van wijsheid door het daadwerkelijk realiseren ervan, het aanvaarden van de verantwoordelijkheid in het dagelijks leven. Het is mogelijk via wil en wijsheid tot een bepaalde ontwikkeling te komen en er dan niet werkelijk op in te gaan. Men heeft dan iets bereikt en daar blijft het bij. De motivatie om door te gaan met de consequenties ontbreekt. Het bewustzijn breekt niet verder door.
"Samengaan van wil en wijsheid"
De mystieke traditie geeft als derde aspect in spirituele ontwikkeling de werkzaamheid, die verband schijnt te houden met het samengaan van wil en wijsheid. Samengaan brengt een nieuwe geboorte teweeg en geboorten zijn meestal pijnlijk. Johannes van het Kruis spreekt over het overgaan naar het derde aspect als over de nacht van de ziel.
Leadbeater heeft het over de kruisiging. Het kruis wordt dan gevormd door het indalende goddelijke leven dat de oprijzende groeiende individuele ziel ontmoet. Daardoor ontstaan in de ontmoeting van beiden een nieuwe werkzaamheid, een nieuwe levenshouding die rechtstreeks voortkomt uit de ene oorsprong. De wil waarmee als het ware naar het goddelijke werd opgeklommen en de wijsheid van het inzicht dat kon nederdalen doordat de sluiers werden weggenomen gaan nu over in een werkzaamheid die in het begin verbijsterend schijnt te zijn. Waarom?
Waarschijnlijk omdat men zich gaat realiseren dat de weg van wil en wijsheid hier niets meer kan. Een gevoel van machteloosheid schijnt kenmerkend te zijn voor het begin van de derde fase. Men neemt het spel van de wereld waar. Een spel van macht, vergaren en manipulatie met als uitgangspunt altijd het eigen gewin. Het grote gevaar dat hier ligt is, dat men zichzelf op een voetstuk zet als theosoof of soefi of christen of moslim. Als een soort gereinigde temidden van de eenvoudigen van geest. Het derde aspect van groei en verdieping heeft te maken met aanvaarding.
"Pijnlijke strijd"
Het daadwerkelijk aanvaarden van deel zijn van de wereld, een wereld die niet perfect is, integendeel. De zuiverheid en onzelfzuchtigheid gaan hier door de diepste testen. Vroeger trok men zich in deze fase terug in een klooster of gemeenschap van bijna heiligen of in een grot. De confrontatie met de wereld van de niet gelijkgestemden wordt dan zoveel mogelijk vermeden en de geestelijke groei sterft af door gebrek aan uitdaging.
Krishnamurti schrijft onder andere over de noodzakelijke ontmoeting met het leven zonder terugtrekking uit de maatschappij. De pijnlijke strijd herkennen in de wereld en die aanvaarden met tolerantie en begrip en toch overeind blijven in de eigen spirituele achtergrond is waarschijnlijk nu meer aan de orde dan ooit. En hier komt dan het essentieel belangrijke aspect van dat wat wel `selfreliance' wordt genoemd naar voren. Het terug kunnen vallen op het onveranderlijke, onverwoestbare in jezelf op de spirituele oorsprong.
In de strijd van de wereld blijven omdat er nu gerealiseerd wordt dat die er moet zijn, dat men er deel van uitmaakt en dat daar de verantwoordelijkheid ligt. Maar nu functioneert het bewustzijn vanuit de gevonden ruimte. Het is boven het geconditioneerde denken uitgestegen. In die ruimte daagt uiteindelijk het gevoel van ware vrijheid waarin verantwoordelijkheden geen offers zijn maar vanzelfsprekende handelingen, die als golven voortvloeien uit diep inzicht en mededogen ook al gaan ze dwars in tegen de heersende zogenaamde moraal.
De relatie tussen het vergankelijk mens-zijn en het onvergankelijk innerlijk leven wordt gedragen door een innerlijk waarvan het centrum van bewustzijn niet meer in het persoonlijke is gevestigd. De emoties verdwijnen niet, maar er vindt geen identificatie meer plaats. Ze zijn er dus wel en ze mogen er zijn, maar er wordt anders mee omgegaan. Ze worden in het geheel geplaatst.
"Schoonheid zien"
Het verschil ligt in het niveau van bestaan waarop het bewustzijn in staat is te functioneren en dat niveau komt voort uit de motivatie. Als de motivatie persoonlijk is zal het resultaat op dat vlak liggen. Schoonheid zien op het diepste niveau is het bewust waarnemen van waarheid in de natuur en in het leven. Zolang het begrip schoonheid nog uitgaat van een in het eigen denken gemaakt beeld, is het geconditioneerd en aan veranderende vormgeving onderhevig. Niet het aandragen van andere vormen van schoonheid is aan orde, maar het onthullen van dezelfde wortel in waarheid, schoonheid en goedheid.
Het gaan ervaren van de harmonie van het universum, het onbeweeglijke wat tegelijk in een voortdurende staat van wording is. Frank Visser heeft de mystieke groei op verschillende gebieden van bestaan schitterend beschreven in zijn pas uitgekomen boek Zeven Sferen. Hij gaat hierin diep in op het mystieke proces van groei, zoals dat beschreven is door mystici en transcendente psychologen. De zevenvoudige samenstelling van mens en universum wordt helder toegelicht en geeft een mogelijkheid tot dieper inzicht aan iedereen die in deze materie is geïnteresseerd.