Goed en Kwaad, Relatief of Absoluut?
Katinka Hesselink, 2002
Het is heel gewoon geworden om te zeggen dat goed en kwaad relatief zijn, cultuur afhankelijk en individueel. In zekere zin is dat waar. Wat goed is voor een baby is iets anders dan wat goed is voor een tiener. Een volwassene heeft weer heel andere dingen nodig. Een stel regels waar je aan moet voldoen – dat is een zaak voor de overheid en de wet. Met het goede of het kwade heeft dat weinig van doen. De overheid zorgt met haar regels voor het raamwerk waarbinnen wij onze keuzes maken. Op dezelfde manier zorgen ouders met hun regels voor het raamwerk waarbinnen kinderen kunnen groeien, leren en opbloeien. Regels die daarvoor niet goed zijn, zijn dus een belemmering.
Is het goed om op zondag rust te nemen? Ja – het is heel gezond om een dag in de week de wereld de wereld te laten, je te bezinnen, je in jezelf terug te trekken. En die dag in de week kan zondag zijn. Is het kwaad om niet op zondag rust te nemen? Nee, voor de een is het een gewoonte waar aan gehecht wordt, voor de ander is zaterdag de rustdag. En weer een ander krijgt op woensdag van het werk vrij. Er is een algemene natuurwet dat het niet gezond is voor mensen om de hele week door te werken. Per cultuur wordt dit anders vertaald in lokale regels. Het is goed om met de algemene natuurwet mee te werken. Het is niet goed om je eigen manier om dat in te vullen aan een ander op te dringen.
Een andere algemeen feit is dat het goed is respect te hebben voor ouderen. Hoe dit vorm krijgt kan per persoon en per cultuur verschillen. Voor de een is respect voor ouderen, persoonlijk zorgen dat ze op een waardige, persoonlijke manier hun laatste jaren kunnen doorbrengen. Voor de Nederlandse samenleving is het op dit moment de norm om ervoor te zorgen dat er efficiente verpleeg- en verzorgingshuizen zijn, waar alle medische en fysieke problemen die met de ouderdom komen, goed verzorgd en verpleegd kunnen worden. Het nadeel hiervan is dat het inzicht dat kan komen met het in zicht zijn van de dood, niet over gedragen wordt aan komende generaties. De dood lijkt erg ver weg als je nooit oude mensen tegen komt omdat deze in verzorgingshuizen opgeborgen zijn. Kinderen zien ook niet meer dat zorgen weliswaar zwaar is, maar ook intrinsieke voldoening biedt: gewoon omdat het moet gebeuren, niet omdat je er geld voor krijgt. Respect voor ouderen – is dat het afzonderen van de bejaarden in grote gebouwen? Ik weet het niet. Het is goed voor hun fysieke gezondheid. Maar geestelijk en psychologisch valt er nogal wat op af te dingen. Is het kwaad om ze daar te verzorgen: natuurlijk niet. Het is niet een kwestie van een absoluut oordeel. Het is goed dat die voorzieningen er zijn, maar er zijn duidelijk ook vraagtekens bij te zetten.
In andere culturen houdt respect voor ouderen meer in dan hun verzorging en het luisteren naar hun verhalen. Gehoorzaamheid wordt daar inbegrepen in respect. Ik denk persoonlijk niet dat dat goed is. De jonge generatie heeft zijn eigen dynamiek, kent de huidige wereld beter en staat middenin de actie. Ook dat verdient respect. De jonge mensen hebben het recht hun eigen fouten te maken en zelf nieuwe horizonten te ontdekken. Het is niet aan de oudere generaties om dat te limiteren of aan banden te leggen. Op grond van een mondiale cultuur is dat gehoorzaamheid aan ouderen (en ik heb het nu niet over kinderen) dus niet meer een waarde die mee kan in de huidige tijd.
Nauw daarmee samenhangend is vrijheid van meningsuiting. Naar mijn idee is dit een fundamentele waarde, omdat conflicten en problemen nooit op een eerlijke manier opgelost kunnen worden als bepaalde kanten van het verhaal niet gehoord mogen worden. Dit betekent niet dat er geen respect, zorg en gevoeligheid nodig is bij het uiten van je mening. Een ander mens beschadigen is nooit goed. Als het doel van je mening uiten alleen is wraak te nemen, pijn te veroorzaken of een schokeffect te doen ontstaan – ben je niet bezig voor het algemeen goed. Aan de andere kant: de samenleving heeft als plicht te zorgen dat alle meningen die respectvol en eerlijk zijn, gehoord kunnen worden. Dat we daarmee ook de deur open zetten voor een boel onzin, is dan maar zo.
Goed en kwaad bestaan. Goed is dat wat de samenleving en de individuen daarin helpen te groeien, problemen onder ogen te zien en te leren. Kwaad is dat wat het goede schaad, de veiligheid en gezondheid doet afnemen en de vrijheid van individuen aantast. Zodra we proberen deze algemene richtlijnen te vertalen in specifieke voorschriften, komen we op een hellend vlak terecht. Je kunt dit voor jezelf doen, maar je kunt het niet opleggen aan een ander. Voor mij is het weekend er om rust te nemen, voor een ander is het de gelegenheid om te sporten. Dit is niet een kwestie van goed of kwaad, maar van persoonlijke keuze.