Overzicht van filosofische scholen

Samen gevat door Katinka Hesselink, 2007

Purva Mimamsa  

Ook wel Karma Mimamsa of simpelweg Mimamsa

Purva Mimamsa (ook wel Karma Mimamsa of simpelweg Mimamsa genoemd)
'het overwegen van het vroegere'. Met andere woorden: filosofische overdenkingen op basis van de vroegere Veda's. De Purva Mimamsa houdt zich vooral bezig met de betekenis van het Vedische (en Brahmaanse) ritueel en ontstond vermoedelijk in de laatste eeuwen voor Christus. Oudere schattingen gaan tot de vijfde eeuw voor Christus. 

De eerste tekst van de Purva Mimamsa wordt toegeschreven aan Jaimini. Het is een sutra tekst en wordt dan ook de 'Mimamsa Sutra' of  'Jaimini Sutra' genoemd.

Het centrale ideaal in de vroegere Mimamsa teksten is niet zozeer verlossing (Moksha), maar dharma: 'het geheel aan religieuze en morele plichten'. Om dharma goed te kunnen uitvoeren moet men er achter komen wat juist handelen is. De Vedische rituele teksten worden gezien als onfeilbare leiddraad bij weten en handelen. Ze geven informatie over dat wat voorbij het zintuigelijk waarnemen ligt. Juist handelen betekent hier voornamelijk: juist ritueel handelen. Om tot een juiste interpretatie van de Veda's te komen, zijn door de Purva Mimamsa principes ontwikkeld. Deze principes kunnen ook buiten het rituele handelen gebruikt worden. Om juist te kunnen interpreteren is ook nagedacht over tekstuitleg, taalkunde, semantiek en kennisleer. Dit is van grote invloed geweest op de Zuidaziatische rechtspraak. 

Vedische Rituele teksten

Centraal in de Vedische teksten staat de Rig Veda, wat gelijk de oudste van de Veda's is. Daarnaast zijn er de Yajur Veda, de Sama Veda en de Atharva Veda. Bij elke Veda horen teksten die ingaan op de rituele betekenis van de tekst. Deze teksten heten Brahmanas. Per Veda kunnen er verschillende Brahmanas zijn, die een verschillende uitleg over die veda geven. Het ritueel zelf wordt in deze teksten nog weinig beschreven, omdat men dat vanzelfsprekend achte. Later komt er toch onduidelijkheid over en ontstaan de Srauta-Sutras. In de Srauta Sutras wordt systematisch uitgelegd hoe elk ritueel uitgevoerd moet worden. De oudste basistekst van de Mimamsa, de Mimamsa-sutra ontstond vermoedelijk in de zelfde tijd als de Srauta Sutras. 

Mimamsa sutra van Jaimini en het Bhasya van Sabara

Uit de Brahmanas wil de Mimamsa duidelijke richtlijnen halen. Daartoe maakt ze onderscheid tussen twee onderdelen van de Brahmanas. Vidhi en atharvada:

Vidhi
Voorschrift: in die en die context hoor je dat en dat ritueel te verrichten. 
Atharvada
Aanbeveling of verkondiging van een doel. Van het ritueel zijn die en die goede resultaten te verwachten. 

De voorschriften zelf staan voor de Mimamsa centraal. De Mimamsa Sutra wordt toegeschreven aan Jaimini en is een zeer compacte tekst. Om hem goed te begrijpen is commentaar nodig. De sutra komt vermoedelijk uit de vijfde tot tweede eeuw voor Christus. Het eerste grote commentaar, de Bhasya van Sabara, wordt gedateerd op ongeveer de vierde eeuw na Christus. 

In zijn commentaar deelt Sabara de Mimamsa sutra op in twaalf delen. In deel 1 wordt uitgelegd dat alleen de Veda's een betrouwbare bron van kennis zijn. Verder is het verband tussen woord en betekenis eeuwig. Bij het ritueel is niet alleen het juist uitspreken van de mantras van belang, maar ook de betekenis daarvan. Tenslotte wordt ingegaan op de relatie tussen sruti (vedische teksten), smriti (traditionele teksten waarvan de auteur bekend is) en traditionele gebruiken die niet op schrift staan. 

In deel twee wordt een grammaticale filosofie uitgewerkt rond het werkwoord. Er wordt een definitie van een zin gegeven waarin het doel van de zin centraal staat. In delen drie tot twaalf word in meer detail op allerlei nuances in gegaan. 

Wereldbeeld

De Mimamsa heeft pas een duidelijk wereldbeeld ontwikkeld in relatie tot de andere filosofische scholen van India. Hierbij werden de Veda's gezien als eeuwig, en alles wat daarin voorkwam (waaronder de schepping) dus ook. Hiermee wordt de autoriteit van de Veda verdedigd. Mimamsa gelooft in de realiteit van wat we waarnemen. Verder is er geen schepper-god, want dan zou die voor de Veda bestaan moeten hebben en dat kan niet. De Vedische goden zijn voor de Mimamsa een soort natuur-krachten die in het ritueel aangeroepen worden. In die zin is de Mimamsa een atheistisch systeem. 

Het effect van het ritueel wordt geacht transcendent te zijn. Het kan jaren duren voordat het werkt, en dan is er een verband, ook al is dat niet makkelijk aan te wijzen. Dit heet apurva. 

Bronnen van kennis - kennisleer

Er is in India veel gediscussieerd over de vraag wat nu betrouwbare bronnen van kennis (pramanas) zijn. Voor de Purva Mimamsa is dat in de eerste plaats sabda - het woord (van de Veda). Andere pramanas die door de Purva Mimamsa geaccepteerd worden zijn: 

Pratyaksa
Directe waarneming
Anumana
Gevolgtrekking
Upamana
Vergelijking
Arthapatti
Postulering
Abhava
Afwezigheid (soms geaccepteerd als pramana)

Bronnen