De Vijfde Mindfulness Oefening
een dieet voor een aandachtige samenleving
door Thich Nhat Hanh, zie ook de boeken van Thich Nhat Hanh
'Bewust van het lijden veroorzaakt door consumptie zonder aandacht, beloof ik goede gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk, aan te kweken voor mijzelf, mijn gezin en mijn maatschappij door me toe te leggen op aandachtig eten, drinken en consumeren. Ik beloof dat ik alleen dingen tot me zal nemen die vrede, welzijn en vreugde bewaren in mijn lichaam, in mijn bewustzijn, en in het gemeenschappelijke lichaam en bewustzijn van mijn gezin en samenleving. Ik ben vastbesloten geen alcohol of enig ander bedwelmend middel te gebruiken en geen voedsel of andere dingen tot me te nemen die vergiften bevatten, zoals bepaalde TV programma´s, tijdschriften, boeken, films en gesprekken. Ik besef dat het schaden van mijn lichaam of mijn bewustzijn met deze vergiften neerkomt op verraad aan mijn voorouders, mijn ouders, mijn samenleving en toekomstige generaties. Ik zal eraan werken om geweld, vrees, boosheid en verwarring in mijzelf en in de maatschappij te veranderen door me aan een dieet te houden voor mezelf en voor de maatschappij. Ik begrijp dat een juist dieet doorslaggevend is voor verandering van mijzelf en voor verandering van de maatschappij. (De vijfde van de vijf aandachtsoefeningen van Thich Nhat Hanh )
Telkens als we in bad of onder de douche gaan, kunnen we ons lichaam bekijken en zien dat het een geschenk is van onze ouders en van hun ouders. Zelfs al willen velen van ons niet veel met onze ouders te maken hebben -- ze kunnen ons zo gekwetst hebben -- als we dieper kijken zien we dat we alle identificatie met hen niet kunnen laten vallen. Terwijl we elk deel van ons lichaam wassen, kunnen we ons afvragen: 'Wie behoort dit lichaam toe? Wie heeft dit lichaam aan mij overgedragen? Wat is er overgedragen?' Door op deze manier te mediteren zullen we ontdekken dat er drie onderdelen zijn: degeen die overdraagt, dat wat wordt overgedragen, en degene die het overgedragene ontvangt. De overdrager zijn onze ouders. Wij zijn de voortzetting van onze ouders en hun voorouders. Het overgedragene is ons lichaam zelf. En degene die het overgedragene ontvangt zijn wij. Als we hierover verder mediteren, zullen we duidelijk zien dat de overdrager, het overgedragene en de ontvanger één zijn. Alle drie zijn in ons lichaam aanwezig. Als we diep in aanraking zijn met het nu, kunnen we zien dat al onze voorouders en alle toekomstige generaties in ons aanwezig zijn. Als we dit zien weten we wat we moeten doen en wat we niet moeten doen -- voor onszelf, onze voorouders, onze kinderen en hun kinderen.
Als je naar je vader kijkt zie je aanvankelijk waarschijnlijk niet dat jij en je vader één zijn. Misschien ben je om vele redenen boos op hem. Maar zodra je je vader begrijpt en van hem houdt, besef je de leegte van de overdracht. Je beseft dat jezelf liefhebben hetzelfde is als je vader liefhebben, en je vader liefhebben is jezelf liefhebben. Je houdt je lichaam en je bewustzijn gezond voor je voorouders, je ouders, en toekomstige generaties. Dat doe je voor de samenleving en voor iedereen, niet alleen voor jezelf. Het eerste wat je in gedachten moet houden is dat je dit niet als losstaand wezen doet. Wat je ook maar tot je neemt, je doet het voor iedereen. Al je voorouders en alle toekomstige generaties nemen het met je. Dat is wat de leegte van de overdracht werkelijk betekent. De Vijfde Aandachtsoefening moet in deze geest worden nageleefd.
Er zijn mensen die alcohol drinken en dronken worden, die hun lichaam, hun gezin, hun samenleving kapot maken. Die zouden niet moeten drinken. Maar jij, die al dertig jaar elke week een glas wijn drinkt zonder dat je jezelf schade doet, waarom zou je daarmee ophouden? Wat heeft het voor zin om deze Aandachtsoefening te doen als het jou of anderen geen kwaad doet om alcohol te drinken? Al heb je jezelf geen kwaad gedaan door in de afgelopen dertig jaar elke week maar één of twee glazen wijn te drinken, toch kan het invloed hebben op je kinderen, je kleinkinderen en je samenleving. Om dat te zien hoeven we alleen maar dieper te kijken. Je handelt niet alleen voor jezelf, maar voor iedereen. Je kinderen zouden een neiging tot alcoholisme kunnen hebben en doordat ze jou elke week zien drinken zou een van hen in de toekomst alcoholist kunnen worden. Als je je twee glaasjes wijn opgeeft doe je dat om je kinderen, je vrienden en je gemeenschap te laten zien dat je leven niet alleen voor jezelf is. Je leven is voor je voorouders, voor toekomstige generaties, en ook voor de samenleving. Niet langer elke week twee glazen wijn drinken is handelen met diepgang, ook al heeft het drinken jou geen kwaad gedaan. Dat is het inzicht van een bodhisattva die weet dat alles wat ze doet voor al haar voorouders en voor alle toekomstige generaties gedaan wordt. De leegte van de overdracht is de grondslag van de Vijfde Aandachtsoefening. Aan het druggebruik door zovele jonge mensen moeten we met dezelfde soort inzicht een eind maken.
In het moderne leven denken de mensen dat hun lichaam hun toebehoort en dat ze het alles kunnen aandoen wat ze maar willen. 'We hebben het recht op ons eigen leven.' Als je zo´n verklaring aflegt, heb je de wet achter je. Dit is een uiting van individualisme. Maar volgens de lering van de leegte is je lichaam niet van jou. Je lichaam behoort toe aan je voorouders, je ouders, en toekomstige generaties. Het behoort ook aan de samenleving toe, en aan alle andere levende wezens. Ze zijn alle bij elkaar gekomen om de aanwezigheid van dit lichaam tot stand te brengen -- de bomen, de wolken, alles. Je lichaam gezond houden houdt in dat je uiting geeft aan dankbaarheid jegens de hele kosmos, alle voorouders, en ook dat je de toekomstige generaties niet verraadt. We houden ons aan deze aandachtsoefening voor de hele kosmos, de hele maatschappij. Als we gezond zijn kan iedereen daar de vruchten van plukken -- niet alleen iedereen in de samenleving van mannen en vrouwen, maar iedereen in de samenleving van dieren, planten en mineralen. Dit is een aandachtsoefening voor een bodhisattva. Als we ons aan de Vijf Aandachtsoefeningen houden zijn we al op het pad van een bodhisattva.
Als we uit de schelp van ons kleine zelf naar buiten kunnen komen en kunnen zien dat we met alles en iedereen in verband staan, zien we dat al onze daden in verband staan met de hele mensheid, de hele kosmos. Jezelf gezond houden betekent vriendelijk zijn voor je voorouders, je ouders, de toekomstige generaties, en ook voor je samenleving. Gezondheid is niet alleen lichamelijke, maar ook geestelijke gezondheid. De Vijfde Aandachtsoefening gaat over gezondheid en genezen.
'Bewust van het lijden veroorzaakt door consumptie zonder aandacht, beloof ik goede gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk, aan te kweken voor mijzelf, mijn gezin en mijn maatschappij...' Omdat je het niet alleen voor jezelf doet is het echt de daad van een bodhisattva om niet langer één of twee glazen wijn per week te drinken. Je doet het voor iedereen. Als iemand je op een receptie een glas wijn aanbiedt kun je met een glimlach bedanken: 'Nee, dank u. Ik drink geen alcohol. Ik zou het fijn vinden als u me een glas sap of water bracht.' Je doet dat zachtmoedig, met een glimlach. Dit helpt echt. Je geeft een voorbeeld voor veel vrienden, waaronder veel kinderen die erbij zijn. Hoewel je dat op een heel beleefde, rustige manier kunt doen, is het echt handelen als een bodhisattva: je geeft een voorbeeld door je eigen leefwijze.
Alles wat een moeder eet of drinkt, waar ze zich zorgen over maakt, of waar ze bang voor is, zal invloed hebben op het ongeboren kind binnenin haar. Zelfs als het kind in haar nog erg klein is, zit alles er al in. Als de jonge moeder zich niet bewust is van de aard van 'inter-zijn', schaadt ze misschien tegelijkertijd zichzelf en haar kind. Als ze alcohol drinkt zal ze in zekere mate de hersencellen in haar ongeboren kind kapot maken. Modern onderzoek heeft dit bewezen.
Aandachtig consumeren is het doel van deze aandachtsoefening. We zijn wat we consumeren. Als we dieper naar de dingen kijken die we elke dag tot ons nemen, zullen we onze eigen aard heel goed leren kennen. We moeten eten, drinken en consumeren, maar als we het zonder aandacht doen maken we misschien ons lichaam en ons bewustzijn stuk; daarbij tonen we ons ondankbaar tegenover onze voorouders, onze ouders en toekomstige generaties.
Als we aandachtig eten staan we nauw in contact met het voedsel. Het voedsel dat we eten bereikt ons uit de natuur, van levende wezens, en uit de kosmos. Het met onze aandacht aanraken betekent onze dankbaarheid tonen. Met aandacht eten kan een grote vreugde zijn. We prikken ons eten op met een vork, kijken er even naar voordat we het in de mond stoppen en kauwen het dan zorgvuldig en aandachtig, tenminste vijftig keer. Als we dat zo doen, zijn we in contact met de hele kosmos.
In contact zijn houdt ook in dat we weten of er gifstoffen in ons voedsel aanwezig zijn. We kunnen voedsel als gezond of ongezond herkennen dankzij onze aandacht. Voor het eten kunnen de leden van een gezin in- en uitademen en naar het voedsel op tafel kijken. Eén kan de naam van elke schotel noemen: 'aardappels', 'sla', enzovoort. Iets bij name noemen helpt ons er diep mee in aanraking te komen en zijn ware aard te zien. Tegelijkertijd onthult aandacht ons de aan- of afwezigheid van gifstoffen in elke schotel. Kinderen vinden dit leuk als we ze laten zien hoe het moet. Aandachtig eten is een goede opvoeding. Als je het een tijd lang zo doet, zul je erachter komen dat je zorgvuldiger eet, en je gewoonte om aandachtig te eten zal een voorbeeld voor anderen zijn. Het is een kunst om te eten op een manier die aandacht in ons leven brengt.
We kunnen een zorgvuldig dieet houden voor ons lichaam, en we kunnen ook een zorgvuldig dieet houden voor ons bewustzijn, onze geestelijke gezondheid. We moeten geen geestelijk 'voedsel' nemen dat vergif in ons bewustzijn brengt. Van sommige TV-programma's bijvoorbeeld kunnen we leren en ze helpen ons gezonder te leven, en we moeten tijd vrijmaken om naar zulke programma's te kijken. Maar andere programma's brengen ons gif, en we moeten onszelf ervan weerhouden daarnaar te kijken. Iedereen in het gezin kan hieraan meedoen.
We weten dat sigaretten roken niet goed is voor onze gezondheid. We hebben er hard voor gewerkt om de fabrikanten zover te krijgen dat ze op een pakje sigaretten afdrukken: 'WAARSCHUWING. BRENGT DE GEZONDHEID ERNSTIGE SCHADE TOE.' Dat is een krachtige uitspraak, maar het was nodig omdat de reclame voor roken erg overtuigend is. Die geeft jonge mensen het idee dat ze niet echt leven als ze niet roken. Deze reclame legt verband tussen roken en de natuur, de lente, dure auto's, mooie mannen en vrouwen, en een hoge levensstandaard. Je zou ervan gaan geloven dat als je niet rookt of alcohol drinkt, er in dit leven helemaal geen geluk voor je is weggelegd. Dit soort reclame is gevaarlijk; het dringt door in ons onbewuste. Er zijn zoveel prachtige en gezonde dingen om te eten en te drinken. We moeten laten zien hoe dit soort propaganda de mensen misleidt.
De waarschuwing op sigarettenpakjes is niet voldoende. We moeten in opstand komen, artikelen schrijven, en alles doen wat we kunnen om de campagnes tegen het roken en drinken op te voeren. We gaan in de juiste richting. Eindelijk is het mogelijk om met het vliegtuig te gaan zonder last te hebben van sigarettenrook. We moeten ons in die richting meer inspannen.
Ik weet dat het drinken van wijn diepe wortels heeft in de Westerse beschaving. Bij de plechtigheden van de Eucharistie en van de seder bij het Joodse Paasfeest is wijn een belangrijk onderdeel. Maar ik heb hierover met priesters en rabbijnen gesproken en ze hebben me gezegd dat het mogelijk is om in plaats van wijn druivensap te gebruiken.
Zelfs als we helemaal niet drinken kunnen we nog steeds op straat aan ons eind komen door een dronken automobilist. Door één persoon ervan te overtuigen niet te drinken maken we de wereld veiliger voor ons allemaal.
Soms hoeven we niet zoveel te eten of te drinken als we doen, maar is het een soort verslaving geworden. We voelen ons zo eenzaam. Eenzaamheid is een van de aandoeningen van het moderne leven. Het is net zoiets als de Derde en Vierde Aandachtsoefening: we voelen ons eenzaam, daarom beginnen we een gesprek, of zelfs een seksuele relatie, in de hoop dat het gevoel van eenzaamheid zal verdwijnen. Drinken en eten kunnen een gevolg zijn van eenzaamheid. Je wilt drinken of te veel eten om je eenzaamheid te vergeten, maar wat je eet kan gifstoffen in je lichaam brengen. Als je je eenzaam voelt doe je de koelkast open, kijkt naar de TV, leest tijdschriften of romans, of pakt de telefoon om te praten. Maar consumptie zonder aandacht maakt de toestand altijd erger.
Een film kan heel wat geweld, haat en vrees bevatten. Als we een uur lang naar die film kijken, zullen we de zaden van geweld, haat en vrees in ons water geven. Dat doen we, en we laten ook toe dat onze kinderen dat doen. Daarom zouden we als gezin een bijeenkomst moeten beleggen om een verstandig beleid aangaande televisiekijken te bespreken. Misschien moeten we onze TV-toestellen wel merken op dezelfde manier als we sigaretten gemerkt hebben: 'WAARSCHUWING: TELEVISIEKIJKEN KAN DE GEZONDHEID SCHADEN.' Dat is de waarheid. Er zijn kinderen die bij een bende gegaan zijn, en andere die heel gewelddadig zijn, ten dele doordat ze op de televisie heel wat geweld gezien hebben. We moeten een verstandig beleid voeren met betrekking tot het gebruik van de televisie in ons gezin.
We zouden onze dag zo moeten indelen dat ons gezin de tijd heeft om te profiteren van de vele gezonde en mooie programma's op de TV. We hoeven ons TV-toestel niet te vernietigen; we moeten het alleen met wijsheid en aandacht gebruiken. Dit kunnen we in de familie en in de gemeenschap bespreken. Er zijn een aantal dingen die we kunnen doen, bijvoorbeeld de TV-stations vragen om een gezondere programmering op te zetten, of de suggestie aan fabrikanten om toestellen aan te bieden die alleen stations ontvangen met gezonde, leerzame programma's. Tijdens de oorlog in Vietnam dropte het Amerikaanse leger honderdduizenden radio's in de jungle die maar één station konden ontvangen, datgene dat propaganda maakte voor de anti-communisten. Dit is geen psychologische oorlogvoering, maar ik denk dat vele gezinnen blij zouden zijn met een TV-toestel waarop we alleen gezonde programma's zouden kunnen zien. Ik hoop dat je naar TV-fabrikanten en TV-stations schrijft om je ideeën hierover te uiten.
We hebben bescherming nodig omdat het vergif overweldigend is. Het vernielt onze samenleving, onze gezinnen en onszelf. We moeten alles gebruiken wat we hebben om ons te beschermen. Besprekingen over dit onderwerp zullen leiden tot belangrijke ideeën, zoals hoe we ons tegen afbrekende televisie-uitzendingen moeten beschermen. We moeten in ons gezin en onze gemeenschap ook bespreken welke tijdschriften wij en onze kinderen graag lezen, en we moeten de tijdschriften boycotten die onze maatschappij vergiftigen. We moeten ze niet alleen niet lezen, maar we moeten ook een poging doen om mensen te waarschuwen voor het gevaar van het lezen en consumeren van dat soort producten. Hetzelfde geldt voor boeken en gesprekken.
Omdat we eenzaam zijn willen we met elkaar praten, maar onze gesprekken kunnen ook heel wat vergif veroorzaken. Af en toe, nadat we met iemand gesproken hebben, voelen we ons verlamd door wat we net gehoord hebben. Aandacht zal ons in staat stellen om niet langer het soort gesprekken te hebben die ons vergiftigen.
Psychotherapeuten zijn degenen die diepgaand luisteren naar het leed van hun clienten. Als ze niet weten wat ze moeten doen om dat verdriet en die pijn bij zichzelf op te heffen en te transformeren, zijn ze niet in staat om fris en gezond te blijven en het lange tijd uit te houden.
De oefening die ik voorstel heeft drie delen: ten eerste, onderzoek je lichaam en je bewustzijn diepgaand en spoor het vergif op dat je al in je hebt. Ieder van ons moet zijn eigen dokter zijn, niet alleen voor ons lichaam, maar ook voor onze geest. Als we de gifstoffen op het spoor zijn, kunnen we ze proberen te verdrijven. Eén manier is om veel water te drinken. Een andere is massage, om het bloed naar de plek te helpen waar het vergif is, zodat het bloed het weg kan wassen. Een derde is om diep te ademen in frisse en schone lucht. Dit brengt meer zuurstof in het bloed en helpt het om de gifstoffen in ons lichaam te verdrijven. Er zijn mechanismen in ons lichaam om die stoffen te neutraliseren en te verdrijven, maar ons lichaam is misschien te zwak om de klus zelf te klaren. Als we hiermee bezig zijn moeten we ophouden meer vergif te nemen.
Tegelijk kijken we in ons bewustzijn om te zien welk vergif dat al in zich heeft. We hebben veel boosheid, wanhoop, vrees, haat, hevig verlangen en jaloezie -- de Boeddha noemde dat allemaal vergiften. De Boeddha sprak van de drie fundamentele vergiften: boosheid, haat, en zelfbegoocheling. Er zijn er veel meer, en we moeten ze in onszelf herkennen. Ons geluk hangt ervan af of we in staat zijn ze te transformeren. We hebben niet geoefend, en dus zijn we meegesleept door onze onoplettende manier van leven. De kwaliteit van ons leven is sterk afhankelijk van hoeveel vrede en vreugde er in ons lichaam en ons bewustzijn te vinden is. Als er te veel vergif in ons lichaam en bewustzijn zit, zullen de vrede en de vreugde in ons niet sterk genoeg zijn om ons gelukkig te maken. Daarom is de eerste stap het opsporen en herkennen van het gif dat al in ons is.
De tweede stap van de oefening is aandacht voor hetgeen we in ons lichaam en bewustzijn opnemen. Welke soort vergif stop ik vandaag in mijn lichaam? Naar welke films kijk ik vandaag? Welk boek lees ik? In welk tijdschrift ben ik aan het kijken? Wat voor gesprekken voer ik? Probeer het vergif te herkennen.
Het derde deel van de oefening is, jezelf een soort dieet voor te schrijven. Omdat ik besef dat er zoveel vergif in mijn lichaam en bewustzijn is, omdat ik besef dat ik elke dag dat en dat vergif in mijn lichaam en bewustzijn opneem en mezelf daardoor ziek maak en mijn geliefden laat lijden, ben ik vastbesloten om mezelf en juist dieet voor te schrijven. Ik beloof dat ik alleen dingen in me opneem die het welzijn, de vrede en de vreugde in mijn lichaam en bewustzijn bewaren. Ik ben vastbesloten niet meer vergif in mijn lichaam en bewustzijn op te nemen.
Daarom zal ik die dingen niet in mijn lichaam en bewustzijn opnemen, en ik zal er een lijst van maken. We weten dat er veel voedzame, gezonde en verrukkelijke dingen zijn die we iedere dag kunnen nemen. Als we geen alcohol drinken zijn er zoveel heerlijke en gezonde alternatieven: vruchtensap, thee, mineraalwater. We hoeven onszelf de vreugden van het leven niet te ontzeggen, helemaal niet. Er zijn veel mooie, informatieve en onderhoudende programma's op de televisie. Er zijn veel uitstekende boeken en tijdschriften om te lezen. Er zijn veel bijzondere mensen en veel gezonde onderwerpen om over te praten. Door te beloven dat we alleen dingen consumeren die ons welzijn, vrede en vreugde, en het welzijn, de vrede en de vreugde van ons gezin en de samenleving, bewaren, hoeven we ons de vreugden van het leven niet te ontzeggen. We brengen onszelf diepe vrede en vreugde door deze derde oefening te doen.
Dieet houden is de essentie van deze aandachtsoefening. Oorlogen en bommen worden door ons bewustzijn voortgebracht, individueel en collectief. Ons collectieve bewustzijn heeft zoveel geweld, vrees, hevig verlangen, en haat in zich, dat het in oorlogen en bommen tot uiting kan komen. De bommen zijn het voortbrengsel van onze angst. Omdat anderen krachtige bommen hebben, proberen wij nog krachtiger bommen te maken. Dan horen de andere volkeren dat wij krachtige bommen hebben, en dan proberen zij nog weer sterkere te maken. Het is niet voldoende om de bommen op te ruimen. Zelfs als we alle bommen naar een verre planeet konden overbrengen, zouden we nog steeds niet veilig zijn, omdat de wortels van de oorlogen en de bommen nog ongeschonden aanwezig zijn in ons collectieve bewustzijn. Het transformeren van het gif in ons collectieve bewustzijn is de ware manier om de oorlog uit te roeien.
Toen we de video zagen waarop Rodney King geslagen werd in de straten van Los Angeles, begrepen we niet waarom de vijf politiemannen een weerloos mens zo telkens weer moesten slaan. We zagen het geweld, de haat en de vrees in de agenten. Maar het is niet een probleem van de vijf agenten alleen. Hun daad was de uiting van ons collectieve bewustzijn. Zij zijn niet de enigen die gewelddadig zijn en vol haat en vrees. De meesten van ons zijn zo. Er is zoveel geweld in alle grote steden, niet alleen in Los Angeles, maar ook in San Francisco, New York, Washington, Chicago, Tokyo, Parijs, en elders. Iedere ochtend zeggen politieagenten als ze naar hun werk gaan: ' Ik moet oppassen dat ik niet vermoord word. Dan kan ik niet meer terug naar mijn gezin.' Een politieman oefent elke dag angst, en daardoor doet hij misschien heel onverstandige dingen. Soms is er geen reëel gevaar, maar omdat hij vermoedt dat ze op hem zullen schieten neemt hij zijn pistool en schiet eerst. Misschien raakt hij een kind dat met een speelgoedpistool speelt. Een week voordat Rodney King werd geslagen werd een agente in Los Angeles in haar gezicht geschoten en gedood. Natuurlijk werden de politiemensen in het gebied boos toen ze dat hoorden, en ze gingen allemaal naar de begrafenis om hun boosheid, hun haat jegens de maatschappij en het stadsbestuur te demonstreren omdat dat niet voor voldoende veiligheid had gezorgd. Regeringen zijn ook niet veilig: presidenten en minister-presidenten worden soms vermoord. Omdat de maatschappij zo is, zijn politiemannen en -vrouwen zo. 'Dit is, omdat dat is. Dit is zus, omdat dat zo is.' Een gewelddadige maatschappij schept gewelddadige politiemensen. Een angstige maatschappij schept angstige politiemensen. Door de agenten in de gevangenis te stoppen lossen we het probleem niet op. we moeten de maatschappij in haar wortels veranderen; dat is ons collectieve bewustzijn, waar de fundamentele energieën van vrees, boosheid, hebzucht en haat gelegen zijn.
We kunnen de oorlog niet afschaffen met boze demonstraties. We moeten voor onszelf, ons gezin en onze maatschappij een dieet houden. Dat moeten we samen doen met alle anderen. Voor gezonde TV-programma's moeten we aan het werk met kunstenaars, schrijvers, filmmakers, juristen en wetgevers. We moeten de strijd opvoeren. Meditatie moet geen drug zijn om ons onze reële problemen te doen vergeten. Ze moet ons tot gewaarzijn brengen, en ook ons gezin en onze maatschappij. Verlichting moet collectief zijn opdat we resultaat bereiken. We moeten een eind maken aan het soort consumptie dat ons collectieve bewustzijn vergiftigt.
Ik zie geen andere manier dan de naleving van deze aandachtsoefeningen voor een bodhisattva. We moeten ze naleven als samenleving om de dramatische veranderingen te bewerkstelligen die we nodig hebben. Naleving als hele samenleving is alleen mogelijk als ieder van ons belooft om als een bodhisattva te handelen. Het probleem is groot. Het gaat om onze overleving en die van onze soort en onze planeet. Het is geen kwestie van het genieten van één glas wijn. Als je ophoudt je glaasje wijn te drinken doe je dat voor de hele maatschappij. We weten dat de Vijfde Aandachtsoefening precies op de eerste lijkt. Als je je eraan houdt, niet te doden en je weet hoe je het leven, ook van kleine dieren, moet beschermen, besef je dat minder vlees eten te maken heeft met het naleven van de aandachtsoefening. Als je niet helemaal met vleeseten kunt stoppen, doe dan tenminste een poging om minder vlees te eten. Als je vijftig procent minder vlees eet en minder alcohol drinkt doe je al een wonder; dat alleen al kan het probleem van de honger in de Derde Wereld oplossen. De aandachtsoefeningen naleven is elke dag vooruitgaan. Daarom geven we bij de plechtigheid van het voorlezen van de aandachtsoefeningen altijd met diep ademen antwoord op de vraag of we ons best gedaan hebben de aandachtsoefening te bestuderen en na te leven. Dat is het beste antwoord. Diep ademen betekent dat ik een poging gedaan heb, maar dat ik nog beter kan.
Met de Vijfde Aandachtsoefening kan het ook zo zijn. Als je niet helemaal met drinken kunt stoppen, stop dan voor vier-vijfde, of voor driekwart. Het verschil tussen de Eerste en de Vijfde Aandachtsoefening is dat alcohol niet hetzelfde is als vlees. Alcohol is verslavend. Eén druppel leidt tot de volgende. Daarom word je aangespoord om zelfs met één glas wijn op te houden. Eén glas kan leiden tot een tweede glas. Hoewel de geest dezelfde is als van de Eerste Aandachtsoefening, wordt je sterk aanbevolen om dat eerste glas wijn niet te nemen. Als je ziet dat we in groot gevaar zijn, is afzien van het eerste glas wijn een uiting van je verlichting. Je doet het voor ons allemaal. We moeten een voorbeeld stellen voor onze kinderen en onze vrienden. Op de Franse televisie zeggen ze: 'Eén glas gaat nog, maar drie glazen leiden tot de ondergang.' (Un verre ça va; trois verres bonjour les dégâts.) Ze zeggen er niet bij dat het eerste glas tot het tweede leidt, en het tweede tot het derde. Dat zeggen ze niet omdat ze deel uitmaken van een wijncultuur. Hier in Plum Village, in de Bordeaux, worden we omringd door wijn. Veel van onze buren zijn verbaasd dat we er niet van profiteren dat we in dit gebied wonen, maar we zijn een enclave van verzet. Help ons alsjeblieft.
Toen ik een novice was leerde ik dat we nu en dan alcohol moesten gebruiken bij de bereiding van geneesmiddelen. Er zijn vele soorten wortels en kruiden die in alcohol geweekt moeten worden om werkzaam te zijn. In die gevallen is alcohol toegestaan. Als de kruiden bereid zijn doen we het mengsel in een pot en koken het. Dan heeft het geen bedwelmende invloed meer. Als je alcohol gebruikt bij het koken kan het resultaat hetzelfde zijn. Als het voedsel gekookt is zal de alcohol erin niet meer bedwelmend zijn. Daar moeten we niet bekrompen in zijn.
Niemand, zelfs de Boeddha niet, kan zich volmaakt aan de aandachtsoefeningen houden. De vegetarische schotels die hem werden aangeboden waren niet geheel vegetarisch. Gekookte groente bevat dode bacteriën. We kunnen ons niet volmaakt houden aan de Eerste Aandachtsoefening, of aan welke van de aandachtsoefeningen ook. Maar vanwege het reële gevaar in onze maatschappij -- alcoholisme heeft zoveel gezinnen kapotgemaakt en zoveel ongeluk teweeggebracht -- moeten we iets doen. We moeten leven op een manier die dat soort schade uitroeit. Daarom, ook al kun je heel gezond zijn met één glas wijn elke week, dring ik er toch met al mijn kracht op aan dat je dat glas wijn opgeeft.
Ik zou ook iets willen zeggen over het niet gebruiken van drugs. Zoals alcohol de plaag van één generatie was, zijn drugs de plaag van de volgende. Een jong meisje in Australië vertelde me dat zij niemand in haar leeftijdsgroep kende die niet de een of andere soort drugs gebruikte. Vaak komen jonge mensen die drugs gebruikt hebben naar meditatiecentra om het leven het hoofd te leren bieden zoals het is. Het zijn vaak getalenteerde en gevoelige mensen -- schilders, dichters en schrijvers -- en door aan drugs verslaafd te raken hebben ze in grotere of kleinere mate hun hersencellen vernield. Dat betekent dat ze nu weinig stabiliteit en uithoudingsvermogen hebben en neigen tot slapeloosheid en nachtmerries. We doen wat we kunnen om ze aan te sporen, voor een cursus in het meditatiecentrum te blijven, maar omdat ze gemakkelijk teleurgesteld zijn gaan ze meestal weg als het moeilijk wordt. Degenen die aan drugs verslaafd geweest zijn hebben discipline nodig. Ik ben er niet zeker van dat een meditatiecentrum zoals Plum Village de beste plek is om slachtoffers van drugsverslaving te genezen. Ik denk dat experts en specialisten op dit gebied beter toegerust zijn dan wij. Een meditatiecentrum zou onderwijswerkers en specialisten in drugsverslaving, evenals de slachtoffers van drugsverslaving, moeten kunnen ontvangen voor korte cursussen in meditatie om zijn hulpbronnen daar beschikbaar te stellen waar ze werkelijk nodig zijn.
Wat wij aanbieden is de beoefening van de Vijfde Aandachtsoefening, om te voorkomen dat iemand met drugs te maken krijgt. Vooral ouders moeten weten welk geestelijk voedsel ze hun kinderen moeten geven. Kinderen voelen zich zo vaak geestelijk uitgehongerd door de totaal materialistische zienswijze van hun ouders. De ouders zijn niet in staat om de waarden van hun geestelijke erfenis aan hun kinderen over te dragen, en daardoor trachten de kinderen vervulling te vinden in drugs. Drugs lijken de enige oplossing als leraren en ouders geestelijk dor zijn. Jonge mensen hebben de behoefte om in aanraking te komen met het diepe gevoel van welzijn in zichzelf, zonder drugs te hoeven nemen, en het is de taak van de opvoeders om ze geestelijk voedsel en welzijn te helpen vinden. Maar als de opvoeders voor zichzelf nog geen bron van geestelijk voedsel gevonden hebben, hoe kunnen ze dan jonge mensen laten zien hoe ze dat voedsel kunnen vinden?
De Vijfde Aandachtsoefening zegt ons dat we gezond geestelijk voedsel moeten zoeken, niet alleen voor onszelf maar ook voor onze kinderen en toekomstige generaties. Gezond geestelijk voedsel kun je vinden in de maan, de lentebloesem, of de ogen van een kind. De meest fundamentele meditatieoefeningen: bewust worden van ons lichaam, onze geest en onze wereld, kunnen ons in een veel rijkere en bevredigendere toestand brengen dan drugs ooit zouden kunnen. We kunnen de vreugden vieren die ons in de simpelste genoegens ter beschikking staan.
Het gebruik van alcohol en drugs veroorzaakt grote schade aan onze maatschappij en onze gezinnen. Regeringen zijn hard aan het werk om een eind te maken aan de handel in drugs. Ze gebruiken er vliegtuigen, vuurwapens en legers voor. Veel mensen weten hoe destructief druggebruik is maar ze kunnen er geen weerstand aan bieden, omdat er zoveel pijn en eenzaamheid in hen is, en het gebruik van alcohol en drugs ze helpt om hun diepe onbehaaglijkheid een tijdje te vergeten. Als mensen eenmaal verslaafd zijn aan alcohol en drugs kunnen ze alles doen om aan de drugs te komen die ze nodig hebben -- liegen, stelen, roven, of zelfs moorden. Een eind maken aan de drugshandel is niet de beste manier om te voorkomen dat mensen drugs gebruiken. De beste manier is, om de Vijfde Aandachtsoefening na te leven en anderen te helpen dat ook te doen.
Met aandacht consumeren is de verstandige manier om niet langer gif in ons bewustzijn op te nemen en te voorkomen dat de onbehaaglijkheid overweldigend wordt. Om ons evenwicht te herstellen en de pijn en eenzaamheid die we al in ons hebben te transformeren moeten we de kunst leren om in contact te komen met verfrissende, voedzame en helende elementen, en ze in ons op te nemen. Om daarin te slagen moeten we samen oefenen. De beoefening van aandachtige consumptie zou nationaal beleid moeten worden. Het zou moeten worden beschouwd als echte vredesopvoeding. Ouders, leraren, opvoeders, artsen, therapeuten, juristen, schrijvers, journalisten, filmmakers, economen en wetgevers moeten samenwerken. Er moeten manieren zijn om dit soort werk te organiseren.
Het beoefenen van aandacht helpt ons te beseffen wat er gaande is. Als we eenmaal in staat zijn om dieper naar het lijden en de bronnen van het lijden te kijken zullen we bewogen worden tot daden, tot de praktijk. De energie die we nodig hebben is niet vrees of woede; het is de energie van begrip en mededogen. Het is niet nodig om iemand de schuld te geven of iemand te veroordelen. Degenen die zichzelf, hun gezin en hun samenleving kapot maken door zichzelf te vergiftigen doen dat niet opzettelijk. Hun pijn en eenzaamheid zijn overweldigend, en ze willen ontsnappen. Ze moeten geholpen, niet gestraft worden. Alleen begrip en mededogen op collectief niveau kan ons bevrijden. Het doen van de Vijf Aandachtsoefeningen is de oefening in aandacht en mededogen. Opdat een toekomst mogelijk is voor onze kinderen en hun kinderen, moeten wij oefenen.
THICH NHAT HANH is een Zen-Boeddhistische monnik, vredesactivist, geleerde en dichter. Hij is de stichter van de Van Hanh Boeddhistische Universiteit in Saigon, heeft gedoceerd aan de Columbia Universiteit en aan de Sorbonne, en woont nu in Zuid-Frankrijk. Daar tuiniert hij, werkt aan hulp voor behoeftigen, en reist over de wereld om de 'kunst van het aandachtig leven' te onderwijzen. Martin Luther King Jr. droeg hem voor voor de Nobelprijs voor de Vrede in 1967, met de woorden: ' Ik ken persoonlijk niemand die de Nobelprijs voor de Vrede meer verdient dan deze zachtmoedige monnik uit Vietnam.'
Dit artikel is een vertaling van een gedeelte uit For a Future to be Possible: Commentaries on the Five wonderful Precepts, door Thich Nhat Hanh. Copyright 1993.
Vertaling: Bart en Olga Meijer, voor Katinka Hesselink Net is 'aandachtsoefening' een aantal keer vervangen door 'mindfulness oefening'